A experiencia en nutrición de bivalvos da División de Nutrición de Acuinuga comeza co proxecto de I+D “Elaboración industrial de dietas microaglomeradas e microencapsuladas”, dentro do Plan Nacional de Alimentos, con resultados presentados no Congreso Nacional de Acuicultura celebrado en Santander (España) en 2001. Este proxecto de investigación aplicada foi dirixido á produción experimental de novas microdietas que permitan unha alimentación axeitada ás necesidades de cada especie e á cada fase de desenvolvemento do cultivo, producidas a partires de materias primas de orixe local.
As microdietas teñen como obxectivo reducir a necesidade de fitoplancto e zooplancto, dietas vivas de alto prezo e complexidade no seu manexo. A substitución de dietas vivas por micro-dietas inertes permite a produción de semente ao longo do ano, independentemente da cantidade de alimento natural dispoñible, ademais de corrixir a heteroxeneidade no tamaño e composición das partículas nutritivas, reducindo os custos de produción.
Consideramos varios factores na produción de microdietas, como a formulación, xa que cada especie e etapa de desenvolvemento presenta diferentes requirimentos nutricionais; e a flotabilidade dos alimentos, que debe permitir a súa distribución uniforme na columna de auga faciltando a súa dispoñibilidade para os animais, que na fase larvaria teñen un rango de movemento moi limitado. A flotabilidade tamén variará en función da salinidade. Así mesmo, o tamaño dos alimentos debe ter en conta o tamaño da boca de cada animal, xa que un tamaño excesivo das partículas imposibilita a súa inxesta e un tamaño moi pequeno obriga ao animal a investir demasiada enerxía na súa captura, afectando o seu crecemento.
O noso innovador proceso de agregación permite a produción de alimentos cunha gama de partículas de entre 3 e 500 micras de diámetro, mantendo a máxima homoxeneidade. Finalmente, a calidade da auga é un factor clave para o correcto desenvolvemento larvario do cultivo. Para iso, incorporamos ingredientes na fórmula que manteñen a integridade da partícula na auga e favorecen a súa calidade, como correctores de pH e substancias nitrificantes que minimizan a produción de amonio.
Os datos das probas realizadas ata o momento revelan un éxito na substitución de alimentos vivos de ata o 80% e unha redución dos custos de produción de ata o 60%, segundo especies, fases de desenvolvemento e sistema de produción. Desde entón, o interese pola produción de sementes e xuvenís de bivalvos foi aumentando, transcendendo o alcance da produción de alimentos para interesar proxectos de rexeneración ambiental, xestión costeira, repoboación ou estratexias de secuestro de carbono (CSS).
Cun maior contido en proteínas por calorías que a carne de vacún, altos niveis de ácidos graxos omega 3 e un potente complexo macro e micromineral, a produción de bivalvos resulta moi atractiva desde o punto de vista nutricional. Ademais, a fixación do carbonato cálcico necesaria para a formación do seu exoesqueleto ou cuncha, así como unha pegada de carbono moi reducida, inferior á da produción de carne en gandeiría ou piscicultura, e incluso inferior á de moitos cultivos agrícolas como o trigo, a soia ou o arroz fan do cultivo de bivalvos unha actividade extraordinariamente sostible.
A súa gran capacidade para clarificar a auga, ao seren organismos filtrantes, fan que sexan ferramentas biolóxicas moi útiles para a consolidación de proxectos ambientais, particularmente de aqueles que supoñan unha forte resuspensión de sedimentos (dragado, movemento de terras, rexeneración ambiental de áreas eutróficas, etc.).
Recentemente, unha serie de proxectos teñen identificado o período de depuración, durante o cal os bivalvos mantéñense en tanques con auga tratada durante 48 horas despois da colleita para garantir a súa condición sanitaria antes da comercialización, como unha fiestra de oportunidade para a aplicación de novas estratexias nutricionais.
A diferenza da maioría dos alimentos proteicos de orixe animal, a vianda de bivalvos consúmese enteira, incluído o seu tracto dixestivo, o que permite que se utilice como vehículo para a inxesta de nutrientes administrados durante a depuración, facéndoos deste xeito accesibles para o consumidor. Trátase dunha estratexia moito máis eficaz para a fortificación de alimentos en micronutrientes (minerais, pigmentos, vitaminas) que a fortificación de pensos para o gando, xa que estes deben ser consumidos por longos períodos polos animais para elevar os niveis basais nos seus tecidos.
As estratexias de fortificación de alimentos están a acadar relevancia para corrixir deficiencias minerais como o iodo ou o ferro en carnes ecolóxicas, ou as vitaminas A e D e os seus precursores, que son de gran importancia na resposta inmune ao coronavirus SARS-CoV2. Non obstante, e pola nosa experiencia que dura máis de 20 anos, a excesiva regulación característica do sur de Europa fai moi difícil avanzar non só na innovación nutricional en bivalvos, senón en termos xerais, na mellora da súa produción.
Á incerteza xurídica para a implantación de novas instalacións de cultivo na costa, así como á falla de coordinación administrativa, cunha chea de organismos que interveñen sen criterio común -cando non directamente enfrontados entre si-, engádense frecuentemente marcos normativos obsoletos que retrasan a incorporación de novos desenvolvementos.
Este foi o caso, por exemplo, do diagnóstico de biotoxinas lipofílicas nos mexillóns, responsables dun gran número de peches de polígonos de cultivo e con gran impacto na rendibilidade da produción. A substitución do método tradicional para a súa detección mediante bioensaios de rato por métodos cromatográficos máis modernos tardou máis dunha década en implementarse. Tamén se pode mencionar a regulación das novas tecnoloxías para tratar a auga durante a depuración, aínda concentrada en estratexias practicamente obsoletas como a cloración, a ozonización ou a irradiación ultravioleta. A lentitude na implementación de programas eficaces para o seguimento de enfermidades infecciosas mediante técnicas moleculares, como o diagnóstico de Marteilia, Bonamia, herpesvirus, Perkinsus etc., constitúe outro exemplo do que estamos a falar.
Dende unha perspectiva rexional, cando a produción de sementes melloradas de mexillón segue sen resolverse despois de varias décadas de intentos fallidos en Galicia, líder europeo cun volume de produción anual próximo ás 300.000 toneladas, dificilmente cabe esperar que estratexias moito máis ambiciosas como a fortificación alimentaria de bivalvos durante a depuración vexan a súa implementación exitosa na industria acuícola local. O liderado tecnolóxico precisa de feitos, non de palabras. E cando se perde o liderado tecnolóxico, mais cedo que tarde pódese dar por perdido o liderado na produción.